[ Pobierz całość w formacie PDF ]
wyniku przejścia przez wszystkie fazy dezintegracji pozytywnej.
Głównymi jej dynamizmami są: dostępny badaniom empirycznym
dynamizm autonomii, autentyzmu, najwyższy poziom świadomości i
samoświadomości, najwyższy poziom empatii oraz przede wszystkim -
dynamizm ideału osobowości. Nabiera on cech wyraznie konkretnych.
Przy braku napięcia innych dynamizmów (utożsamiających się z
osobowością), on jeden ma duże napięcie, dużą dynamikę i działa
jako najsilniejszy czynnik tego poziomu. Jest to poziom
skonkretyzowania i wyklarowania esencji indywidualnej i esencji
społecznej.
Taki ideał i tak wysublimowany zespół celów można nazwać ideałem
empirycznym. Nie jest on bowiem żadną mrzonką czy tylko
konstrukcją filozoficzną, ale jest dostępny doświadczeniu,
konkretny, działa w naszym życiu codziennym. Na poziomie
integracji wtórnej on jeden objawia wyosobnione napięcie, odrębną
działalność, podczas gdy inne dynamizmy, utożsamiając się ze
strukturą osobowości, słabną w swym izolowanym napięciu.
Opis wybranych dynamizmów psychicznego środowiska wewnętrznego
Przejdzmy obecnie do opisu niektórych najważniejszych - jak sądzę
- dynamizmów psychicznego środowiska wewnętrznego, wybranych ze
wszystkich opisanych poziomów rozwoju osobowego.
Zacznijmy od opisu dynamizmów drugiego poziomu (dezintegracji
jednopoziomowej): ambiwalencji i ambibendencji. Oba te dynamizmy
cechuje zmienne działanie ocen, poczuć i impulsów. Ponieważ są one
jednopoziomowe, ponieważ wartościowanie w życiu jednostki na tym
poziomie jest zmienne, ponieważ jej nastroje są zmienne -
występuje jednopoziomowa biegunowość w sądach, w ocenach, w
działaniu jednostki, a przede wszystkim w jej nastrojach. Człowiek
przechodzi wtedy bardzo łatwo od smutku do radości, od depresji do
pobudzenia, od pozytywnej oceny danej osoby do jej oceny
negatywnej, od działania do apatii, od entuzjazmu do obniżania i
negowania wartości innych osób. Już wskazywałem poprzednio, że
jest to skutek braku podstawowego wymiaru przeżycia, mianowicie
hierarchii wartości, i możności kanalizacji swoich tendencji "ku
górze" i "ku dołowi". Stąd napięcia, zmienność nastrojów, stąd
wybuchowość i apatia, tendencje samobójcze i częste schorzenia
psychiczne.
Zwróćmy teraz uwagę na trzy dynamizmy poziomu dezintegracji
wielopoziomowej spontanicznej: zaniepokojenie sobÄ… i otoczeniem,
poczucie niższości w stosunku do samego siebie oraz
nieprzystosowanie pozytywne. Zaniepokojenie sobÄ… i otoczeniem
pozostajÄ™ w pewnym zwiÄ…zku z dynamizmem zdziwienia w stosunku do
siebie i otoczenia, z tą różnicą, że silniejszy jest tu komponent
uczuciowy. Zaniepokojenie sobą i otoczeniem jest wywołane bardziej
lub mniej wyraznym rozbiciem wielopoziomowym psychicznego
środowiska wewnętrznego. Jednostka spostrzega w swoim psychicznym
środowisku wewnętrznym coś, co ją często niepokoi, coś, co
wywołuje w niej zdziwienie i niechęć, coś, czego się nie
spodziewała, co ją nurtuje i wymaga przetworzenia. Zaniepokojenie
sobą niewiele ma wspólnego z tzw. niepokojem o siebie. Pierwsze
jest wyrazem instynktu poznawczego i instynktu doskonalenia siÄ™,
wyrazem rozluznienia i rozbicia warstwicowego, wyrazem zagadkowej
dążności do przekształceń wewnątrzpsychicznych. Druga postać
zaniepokojenia wyraża potrzebę ochrony samego siebie, wyraża
instynkt samozachowawczy, postawÄ™ jednopoziomowÄ…. Zaniepokojenie
sobą jest jednym z elementów rozwoju czynnika trzeciego, a więc
czynnika selektywnego w stosunku do różnego poziomu wartości w
środowisku wewnętrznym i zewnętrznym.
Dynamizm poczucia niższości wobec samego siebie również wyraża
zaniepokojenie. Ale jest to zaniepokojenie specjalnego typu,
związane ze świadomością zstępowania i wstępowania na różne
poziomy wartości. Człowiek na tym poziomie rozwoju dostrzega, że
wstępowanie jest rzadkie, trwa zbyt krótko, jest niedostateczne, a
zstępowanie - częste, długotrwałe, silne i wciąż jeszcze
prymitywne. Jest to zatem poczucie dynamizujÄ…cego siÄ™ dystansu
między wyższym poziomem, do którego się sięgało; a niższym, do
którego się wraca. Jest to poczucie dystansu między jednostką a
jej ideałami. Jest to poczucie słabej i niedostatecznie wyraznej
siły realizacji hierarchii wartości. Poczucie niższości w stosunku
do samego siebie jest zgoła czymś innym aniżeli poczucie niższości
w stosunku do otoczenia. To drugie, opisane i usystematyzowane
przez Alfreda Adlera* (*A.Adler: Über Minderwertigkeit von
Organen. Wien 1924) wiąże się z postawą agresywną, często z postawą
niechęci do otoczenia na skutek poczucia niższości fizycznej i
psychicznej oraz z dążnością do kompensacji. Poczucie niższości w
stosunku do świata zewnętrznego występuje zarówno w negatywnym,
jak i pozytywnym ustosunkowaniu siÄ™ do otoczenia, ale - zazwyczaj
- nie bierze udziału w tworzeniu psychicznego środowiska
wewnętrznego. Poczucie niższości w stosunku do otoczenia tylko
wówczas może odgrywać konstruktywną rolę w budowie psychicznego
środowiska wewnętrznego, jeżeli zawiera potencjał rozwojowy, a
więc pewne elementy wyższego poziomu wzmożonej pobudliwości
emocjonalnej, wyobrazni intelektualnej, które pozwalają na
pobudzenie sił psychicznego środowiska wewnętrznego. Te czynniki
sprzyjają kształtowaniu się postawy analitycznej, refleksyjnej,
introwertywnej.
Jeżeli chodzi o poczucie niższości w stosunku do samego siebie, to
w jego strukturze zawiera się właśnie wzmożona pobudliwość:
afektywna, intelektualna, wyobrazni, tkwi w nim tendencja do
introwersji oraz do osiągania przewagi bodzców wewnętrznych nad
zewnętrznymi i do przekształceń wewnątrzpsychicznych. Stąd tak
duże znaczenie tego dynamizmu w rozwoju człowieka.
Przejdzmy z kolei do opisu dynamizmu nie przystosowania
pozytywnego. Jak już wspomniałem, dotychczas w psychologii, w
pedagogice i w psychopatologii panowało przekonanie; że
przystosowanie na ogół jest czymś prawidłowym, pozytywnie
rozwojowym, że stanowi kryterium zdrowia psychicznego. A
nieprzystosowanie jest czymś niewłaściwym, negatywnym, świadczącym
o braku zdrowia psychicznego. Przy dokładniejszym przyjrzeniu się
temu zagadnieniu okazuje się, że przystosowanie w każdych
warunkach i na każdym poziomie świadczy o niedorozwoju uczuciowym
i moralnym, że wyraża brak hierarchii wartości, że jest związane z
postawą konformistyczną, że nie zawiera istotnych elementów
pozytywnego rozwoju i elementów twórczych. Tylko pewne rodzaje,
pewne poziomy przystosowania sÄ… wyrazem rozwoju. SÄ… to te formy i
poziomy, które wyrażają przystosowanie do hierarchii wartości, do
konkretnego ideału osobowości, do tego, co powinno być.
Rozpoznanie tego, co jest, częściowa tylko zgoda na to, co jest
[ Pobierz całość w formacie PDF ]