[ Pobierz całość w formacie PDF ]
instrumentalnym, które polega na wyuczeniu po\ądanych reakcji poprzez ich wzmocnienie
bodzcem biologicznie nieobojętnym. Lansował kontrowersyjną koncepcję modyfikacji
zachowania się młodzie\y poprzez chirurgiczną ingerencję w funkcjonowanie mózgu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
E. Tolman prowadził zaś badania zachowań celowych. Stworzył teorię, wg której celowe
zachowanie jednostki determinują tzw. zmienne niezale\ne (np. dziedziczność, stan
fizjologiczny, uprzednie ćwiczenia) i zmienne interwencyjne (np. zdolności, cele). Zajmował
się równie\ badaniem zachowania zwierząt i teorią uczenia się [43, s. 173-180].
Tabela 4. Typy uczenia się [33, s. 327]
Rodzaj uczenia się Co zostaje wyuczone
Warunkowanie klasyczne Związki między zdarzeniami, antycypacja, sygnały, oczekiwania,
(I. Pawłow) automatyczne reakcje na nowe bodzce
Warunkowanie sprawcze Zachowania sprawiające, ze w otoczeniu pojawiają się po\ądane przez
(E. L. Thorndike) organizm zdarzenia
Przez obserwację Oczekiwania, wiedza i umiejętności
Teorie uczenia się społecznego pojęcie osobowości jest tutaj traktowane jako te aspekty
zachowania, które zostały nabyte w społecznym kontekście. Głównym teoretykiem jest
A. Bandura. Wiadomo te\ jednak, \e uczenie się w znacznym stopniu przebiega w kontekście
społecznym, stąd te\ teoria społecznego uczenia się stworzona przez Alberta Bandurę.
Dowodził on, \e jeśli przyjrzymy się postępowaniu innych zapamiętamy, co robili to
będziemy mogli powtórzyć to zachowanie na własny u\ytek [2, s. 201], np. społeczne uczenie
się ma miejsce wtedy, gdy dzieci obserwują wzory w otaczającym je świecie np. prasie i TV
[2, s. 105]. Ten sposób uczenia się mo\na nazwać modelowaniem lub naśladowaniem.
Zwolennicy teorii społecznego uczenia się sądzą, \e uczenie się następuje, gdy obserwator
świadomie przygląda się jakiemuś zachowaniu (np. zapalaniu zapałki) i następnie umieszcza
efekt obserwacji w pamięci długotrwałej i bez względu na to, jak długo wspomnienie jest
przechowywane w pamięci, obserwator wie, jak zapalić zapałkę, niezale\nie, czy zrobi to, czy
nie. To samo da się powiedzieć o wielu prostych czynnościach, jak jedzenie ły\ką
i otwieranie butelki.
Pojecie modelowania odnosi się do procesu uczenia się zachowań poprzez obserwowanie
zachowań innego człowieka modela, którego istotę stanowi naśladowanie tego, co robią inni
ludzie. Modelowanie powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równowa\niki
zachowań modela. O ile więc naśladowanie oznacza wierne skopiowanie zachowań, o tyle
modelowanie wyra\a ten sam nastrój i tę samą jakość zachowania, dostosowane do
okoliczności, w których znajduje się obserwator. Są to często zachowania wzbogacone
o nowe elementy, jakby twórcza modyfikacja zachowań modela. Obserwowanie modela
pobudza obserwatora do szeregu podobnych, aczkolwiek niekoniecznie identycznych
zachowań. Właściwości obserwatora sprzyjające modelowaniu mogą być bardzo ró\ne jak
np. szacunek, podziw, zazdrość, uległość, ufność, sympatia dla modela.
A. Bandura wyró\nił trzy rodzaje skutków (efektów) modelowania:
- modelowanie jest skutkiem zaznajomienia się z nieznanym do tej pory wzorem
-
-
-
zachowania, np. przez obserwację ludzie uczą się sposobu za\ywania narkotyków,
- wynikiem modelowania mo\e być rozhamowanie reakcji, które poprzednio nauczono
-
-
-
się hamować, lub te\ powstrzymanie się od jakiegoś zachowania,
- łatwiejsze okazywanie pewnych zachowań (efekt facylitacji), czyli jakby zara\anie się
-
-
-
zachowaniami innych osób-modeli: obserwator dostosowuje swoje zachowanie do
zachowań innych osób.
Cechy modela ułatwiające obserwatorowi modelowanie to, wg M. Ossowskiej, cztery grupy
najczęściej naśladowanych osób:
- starsi bywają naśladowani przez młodszych,
-
-
-
- wy\si w pozycji socjalnej są naśladowani przez stojących ni\ej,
-
-
-
- przerastający inteligencją przez mniej inteligentnych,
-
-
-
- sprawniejsi technicznie przez mniej sprawnych [14].
-
-
-
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Istnieją cztery ró\ne koncepcje wyjaśniające mechanizm uczenia się przez
naśladownictwo:
1) pierwsza zakłada, \e tendencja do naśladownictwa jest uniwersalną właściwością
człowieka, który imituje zarówno obiekty społeczne, jak i niespołeczne. Pierwsze wynika
z uto\samiania się z elementami przyrody czy dziełami sztuki, drugie zaś ma charakter
globalny podmiot automatycznie i odruchowo naśladuje wszystkie spostrzegane
przejawy ekspresji drugiego człowieka,
2) druga wyjaśnia naśladownictwo zasadami warunkowania instrumentalnego. Gotowość do
przejmowania zachowań modela, jest tłumaczone wzmocnieniami otrzymywanymi za
naśladowanie innych osób jeśli w przeszłości obserwator był wzmacniany za zachowania
i słowa przypominające reakcję i słowa osób znaczących, to uczy się zwracać uwagę na
zachowania otoczenia i jest motywowany do naśladowania nawet wówczas, gdy nie
otrzymuje za to \adnych zewnętrznych nagród [15],
3) w trzeciej koncepcji niektóre zachowania przejęte od modela, są procesem warunkowania
klasycznego, gdzie naśladownictwo występuje wskutek samego skojarzenia między
obserwowanymi reakcjami modela a odpowiadającymi im reakcjami obserwatora,
4) czwarta koncepcja opiera się na zało\eniu, \e wskutek obserwacji zachowania innych
ludzi dochodzi w umyśle obserwatora do powstania reprezentacji poznawczych tych
zachowań, wraz z ich kontekstem sytuacyjnym. Symbolizacja własnego doświadczenia
wpływa dodatnio na uczenie się przez obserwację, poznawcza reprezentacja sytuacji
modelowania prowadzi do symbolicznego odtwarzania obserwowanego wcześniej
zachowania, a to z kolei do rzeczywistego odtwarzania zachowania modela.
Zachowania naśladowcze zale\ą od konsekwencji z jakimi się spotykają reakcje modela,
dla obserwatora stanowią tzw. wzmocnienie zastępcze; jego zachowanie jest modyfikowane
przez rezultat wzmacniania zachowań modela. Spełnia ono dwie podstawowe funkcje:
a) informacyjną, polegającą na dostarczaniu obserwatorowi informacji o tym, gdzie
i w jakich warunkach mo\e spodziewać się nagrody lub kary za dane zachowanie oraz
o emocjach doznawanych przez modela,
b) motywacyjną, wynikającą z funkcji informacyjnej; albowiem informacje zawarte
w obserwowanych wzmocnieniach mają własności, które aktywizują zachowanie
obserwatora, wpływając na szybkość, intensywność oraz trwałość reakcji naśladowczych
[15].
W. Mischel kładł nacisk na konstruowanie przez jednostkę, środowiska, w którym się ona
zachowuje. Przywiązywał du\ą wagę do zrozumienia w jaki sposób zachowanie kształtuje się
pod wpływem interakcji czynników osobowościowych i sytuacyjnych. Uwa\ał on, \e to jak
reagujemy na specyficzne oddziaływanie środowiska zale\y od zmiennych określonych
w poni\szej tabeli:
Tabela 5. Zmienne osobowościowe W. Mischela w poznawczo-afektywnym modelu osobowości [43, s. 445]
Zmienna Definicja Przykład
Sposoby Sposób w jaki kategoryzujemy informacje o sobie Gdy tylko Jaś kogoś pozna,
kodowania samym, innych osobach, zdarzeniach i sytuacjach próbuje ustalić czy jest on bogaty
Oczekiwania i Przekonania o świecie społecznym i przewidywania Jaś zaprasza Olegów do kina, ale
przekonania prawdopodobnych wyników określonych działań w nigdy nie spodziewa się, \e
konkretnych sytuacjach. Przekonania o mo\liwości powiedzą tak
doprowadzenia do tych wyników
[ Pobierz całość w formacie PDF ]