[ Pobierz całość w formacie PDF ]
potrzebują jednak do pracy specjalnych warunków: przede wszystkim wykluczenia
wszelkich zewnętrznych interferencji nie związanych z problematyką, nad którą
pracują.
Podsumowując wyniki swoich badań empirycznych J. Rudniański formułuje
kilka ciekawych spostrzeżeń.
Po pierwsze badania wykazały, że proces twórczy w nauce jest znacznie
bardziej skomplikowany, niż w większości przypadków sądziło się dotychczas.
Przypuszcza się, że niektóre czynności odbywają się łącznie, nie zaś następują
jedna po drugiej. Pojawiła się trudne do zweryfikowania hipoteza, że w mózgu
może funkcjonować jednocześnie kilka ośrodków zajmujących się różnymi
aspektami rozwiązywanego problemu.
78
B. Biegeleisen, O twórczości w naukach ścisłych, Przegląd Filozoficzny 13/1910, z. 3, s. 264
265.
79
J. Rudniański, Nauka& , op. cit., s. 96.
30
Po drugie ukierunkowane myślenie podświadome odgrywa znaczną rolę
w procesie twórczym rozwiązywania problemów naukowych zwłaszcza u tych,
którzy rozwiązują problemy przez insight. Nie jest wykluczone, iż mamy tu do
czynienia z mechanizmem tzw. myślenia na drugim poziomie, które można by
nazwać również programowanym myśleniem podświadomym . Biorący udział
w badaniach pracownicy naukowi rozwiązujący problemy przez insight wspominają
we wszystkich niemal przypadkach zarówno o wysiłku świadomym, zwłaszcza przy
sięganiu do informacji, selekcji ich oraz utrwalaniu, jak o pracy podświadomej.
Po trzecie, u naukowców rozwiązujących problemy przez insight występują
trzy wyrazne fazy: utajona, olśnienie i sprawdzenie. Fazy te występują jednak
w różnym stopniu i w różny sposób. Pracownik naukowy uświadamia sobie zarys
problemu łącznie z pomysłem jego rozwiązania. Może to wskazywać na
występowanie fazy utajonej znacznie wcześniej, a tzw. przygotowanie nie jest
świadomym przygotowaniem specyficznym do rozwiązania danego problemu, lecz
świadomym przygotowaniem jedynie w danym określonym kierunku. Sprawdzenie
natomiast występuje zawsze.
Po czwarte, naukowcy pracujący za pomocą metody wielostopniowej niemal
zawsze wyraznie sformułują problem, po którym następują bądz teoretyczne, bądz
empiryczne badania, następnie zaś rozwiązanie problemu; czy też, według
terminologii A. D. de Groota, sprawdzenie , tzn. wypróbowanie hipotez na
materiale empirycznym. Zawsze również występuje ocena (także według
terminologii
de Groota) wyników procedury sprawdzającej lub sformułowanych teorii.
Ciekawie prezentują się wyniki badań odnośnie pisania pracy. Z
doświadczenia wiadomo, że część pracowników naukowych rozwiązuje problem w
trakcie pisania pracy, inni przystępują do pisania pracy dopiero po całkowitym
rozwiązaniu problemu. Niezależnie od indywidualnych różnic osobniczych każdy
piszący pracę naukową musi przyjąć pewną konwencję językową, czyli wyrazić
rozwiązany przez siebie problem w kodzie swojej dyscypliny, inaczej mówiąc
uzasadnia takie właśnie a nie inne rozwiązanie problemu po to, aby rozwiązanie to
mogło zostać zaakceptowane przez określone środowisko naukowe. Czyniąc to:
1) zmuszony jest stosować się do określonego porządku logicznego,
wyodrębnionego w jakimś modelu logiczno-metodologicznym, często
najbardziej akceptowanym w danej dyscyplinie nauki;
2) zmuszony jest również, do precyzowania używanych określeń (terminów,
wyrażeń) i sformułowań tworzących język dyscypliny.
Zarówno jedno, jak i drugie działanie pozwala na wykrycie luk w
dotychczasowym rozumowaniu, występuje zatem konieczność ich zapełnienia, to
znaczy nie tyle modyfikacji i tzw. rdzenia rozwiązania , ile mniejszego lub
większego uzupełnienia owego rozwiązania. Poza tym, w trakcie pisania pracy
następuje z konieczności bardzo silna koncentracja uwagi, która powoduje napływ
nowych myśli i dostrzeżenie tego, na co dotychczas uwagi się nie zwracało.
31
Z badań J. Rudniańskiego wynika, że w takich dyscyplinach jak: matematyka,
mikrobiologia i fizyka pracownicy bardziej twórczy, znacząco częściej przystępują
do pisania pracy po całkowitym rozwiązaniu problemu niż pracownicy mniej
twórczy. Próbując sformułować ogólniejszy wniosek, można zauważyć, że jeśli
dana dyscyplina operuje językiem twardym tzn. kodem, którego poszczególne
elementy są jednoznaczne lub prawie jednoznaczne, większość bardziej twórczych
pracowników naukowych przystępuje do pisania pracy po całkowitym rozwiązaniu
problemu. Natomiast w dyscyplinach operujących językiem bardziej
polimorficznym lub też w dyscyplinach wymienionych poprzednio, lecz u mniej
twórczych pracowników naukowych, faza pisania pracy jest fazą bardzo istotną,
gdyż właśnie w trakcie pisania dopiero następuje pełne rozwiązanie problemu. Stąd
też w tych przypadkach wymaganie od pracownika wcześniejszego konspektu lub
dokładnego planowania jest, oczywiście, możliwe, lecz wysoce niewskazane.
Wpływa to
w sposób negatywny na tworzony sobie przez planistów obraz rzeczywistości oraz
na wydajność pracy tych, od których owych konspektów i planów się wymaga.
Nie jest wykluczone, że ilość czasu, jaką dany naukowiec poświęcić może na
swoją pracę twórczą, stanowi wykładnik sprawności organizacji instytutu, w
którym pracuje. Być może, jest to nawet tak długo poszukiwana miara sprawności
organizacyjnej w organizacji nauki (a być może, nie tylko nauki) i idąc tą drogą
dojść można do niebanalnych rezultatów. Być może również, iż należałoby
uwzględnić tutaj nie tylko ilość czasu poświęconego na pracę twórczą, ale również
pory doby, w których praca ta jest wykonywana. Gdyby np. okazało się, że
większość pracowników nauki wykonuje większość swojej pracy naukowej poza
godzinami oficjalnie na to przeznaczonymi, to należałoby zapytać, czym zajmują
się oni w godzinach pracy. Można by również sądzić, iż w godzinach pracy nie
mają oni warunków ani możliwości do wykonywania tego, co z racji swojego
zawodu przede wszystkim wykonywać powinni.
Nie będziemy wątku organizatorskiego pracy twórczej rozwijać. W
następnym rozdziale skupimy uwagę na wybranych składnikach inicjującej proces
poznawczy opisowej funkcji nauki.
Pytania sprawdzające
1) Czym zajmuje się heurystyka?
2) Na czym polega formułowanie problemów badawczych?
3) Jakie są rodzaje problemów badawczych?
4) Co to jest problem naukowy?
5) Na czym polega rozwiązywanie problemu przez insight?
6) Wymień fazy (procedury) rozwiązywania problemu naukowego.
7) Jakie są sposoby rozwiązywania problemów w pracy naukowej?
8) Na czym polegają różnice w warsztatach naukowych: intuicjonistów i
logików?
32
33
[ Pobierz całość w formacie PDF ]